Ο ειδικός στην ανακύκλωση Γιάννης Ραζής στην «Κ» – Το 40%-50% των υλικών που απορρίπτονται εκεί είναι κοινά σκουπίδια
Φέτος συμπληρώνονται 20 χρόνια από τότε που θεσμοθετήθηκε η ανακύκλωση στη χώρα μας. Σε αυτές τις δύο δεκαετίες έγιναν τεράστια άλματα σε σχέση με το παρελθόν. Ομως η Ελλάδα εξακολουθεί να τρέχει πίσω από τις εξελίξεις, επενδύοντας συχνά σε ήδη ξεπερασμένα μοντέλα και θέτοντας συστηματικά τα πολιτικά κριτήρια σε υψηλότερη βάση από τα επιστημονικά στη λήψη αποφάσεων.
Την ίδια επέτειο έχει και η Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ), που ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 2001. Πρόκειται για την εταιρεία που διαχειρίζεται τον γνωστό σε όλους μας μπλε κάδο, το πρώτο και μεγαλύτερο σύστημα ανακύκλωσης συσκευασιών. Οι μπλε κάδοι έφεραν την ανακύκλωση συσκευασιών στην πόρτα μας και βοήθησαν καθοριστικά στο να επιτύχει η χώρα τούς ευρωπαϊκούς στόχους για το συγκεκριμένο «ρεύμα» υλικών. Ομως τα σκουπίδια που καταλήγουν εκεί, πέρα από τα ανακυκλώσιμα, είκοσι χρόνια μετά, είναι απολύτως ενδεικτικά της πραγματικότητας της ανακύκλωσης στην Ελλάδα. Με αφορμή την επέτειο αυτή, η «Κ» μιλάει με τον γενικό διευθυντή της ΕΕΑΑ, Γιάννη Ραζή, για τη σημερινή κατάσταση στην ανακύκλωση συσκευασιών και όχι μόνο, για τα επιτεύγματα και τα λάθη και τις εξελίξεις που θα δούμε γύρω μας τα επόμενα έτη.
– Πριν από 20 χρόνια ιδρύθηκε η ΕΕΑΑ, που ουσιαστικά σήκωσε το βάρος της ανακύκλωσης των οικιακών απορριμμάτων στη χώρα μας. Ποια είναι τα σημαντικότερα επιτεύγματά της;
– Η λειτουργία του μπλε κάδου ξεκίνησε το 2003 και έχει σημαντικές επιτυχίες, ιδίως αν σκεφτούμε την κατάσταση που προϋπήρχε. Κατά πρώτον, ο μπλε κάδος εδραίωσε τη θέση της ανακύκλωσης στην κοινωνία, κάνοντάς τη μια καθημερινή συνήθεια. Ενα δεύτερο, πιο αθέατο επίτευγμα είναι ότι η ΕΕΑΑ έφερε σε ένα κοινό τραπέζι τη βιομηχανία και το εμπόριο (αφού εκπροσωπούμε τις επιχειρήσεις που διαθέτουν τις συσκευασίες στην αγορά) με την τοπική αυτοδιοίκηση (η Κεντρική Ενωση Δήμων συμμετέχει στο μετοχικό κεφάλαιο της ΕΕΑΑ), δύο διαφορετικούς κόσμους.
– Οι στόχοι της ανακύκλωσης έχουν επιτευχθεί;
– Οι δραστηριότητες της ΕΕΑΑ καλύπτουν όχι μόνο το 96% του πληθυσμού, αλλά και το 96% του στόχου της χώρας για την ανακύκλωση συσκευασιών. Κι αυτό γιατί η ΕΕΑΑ παράγει ένα αποτέλεσμα περίπου διπλάσιο από τη νομική της υποχρέωση (οι στόχοι της αφορούν τις ποσότητες συσκευασιών που βάζουν στην αγορά οι συμβεβλημένες με την ΕΕΑΑ επιχειρήσεις), και αυτή η υπέρβαση είναι που εξασφαλίζει την επίτευξη του εθνικού στόχου για τα απόβλητα συσκευασίας. Ο στόχος για τις συσκευασίες (που είναι συνολικά περί τους 800.000 τόνους ετησίως) είναι να ανακυκλώνεται το 65% (δηλαδή 511.000 τόνοι) έως το 2025 και η ΕΕΑΑ (σ.σ. είναι το μεγαλύτερο αλλά όχι το μόνο σύστημα ανακύκλωσης συσκευασιών, καθώς υπάρχουν ακόμα τρία, λιγότερο γνωστά) καλύπτει 490.000-500.000 τόνους ετησίως. Αρα αυτό που πρέπει να κρατήσουμε είναι ότι για τα απόβλητα συσκευασίας οι στόχοι της εταιρείας και της χώρας έχουν επιτευχθεί, με την εξαίρεση του γυαλιού, που υπολείπεται λίγο. Συχνά υπάρχει μια σύγχυση στον δημόσιο λόγο, καθώς η χώρα υστερεί στους γενικούς στόχους της ανακύκλωσης και αυτό λανθασμένα συσχετίζεται με τον μπλε κάδο, που αφορά μόνο τις συσκευασίες. Ομως οι συσκευασίες αντιπροσωπεύουν μόνο το 20%-25% (κατά βάρος) των αστικών απορριμμάτων της χώρας.
– Γιατί, 20 χρόνια μετά την έναρξη της ανακύκλωσης, το 40%-50% (ή και περισσότερο) όσων απορρίπτονται στον μπλε κάδο είναι κοινά σκουπίδια; Ποιος ευθύνεται;
– Για να έχεις καλή ποιότητα ανακύκλωσης στον μπλε κάδο πρέπει κατ’ αρχάς να «λειτουργεί» και ο πράσινος κάδος. Γιατί αν ο πολίτης δεν βρίσκει πράσινο κάδο ή αυτός είναι γεμάτος, τότε θα πετάξει τα σκουπίδια στον μπλε κάδο χωρίς να το σκεφτεί. Αρα εκεί είναι σημαντικός ο ρόλος των δήμων. Επίσης, ούτε εμείς στην ΕΕΑΑ, ούτε ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ), ούτε η πολιτεία έχουμε κάνει όσα θα μπορούσαμε σε επίπεδο ενημέρωσης των πολιτών. Υπάρχει βέβαια και το μερίδιο ευθύνης των πολιτών. Αν είσαι υπεύθυνος άνθρωπος, τότε θα φροντίσεις και να ενημερωθείς και να λειτουργήσεις σωστά.
– Πριν από λίγα χρόνια, η Κίνα και άλλες χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας σταμάτησαν να δέχονται ανακυκλώσιμα από την Ευρώπη. Αυτό προκάλεσε μεγάλα προβλήματα σε όλα τα ευρωπαϊκά συστήματα ανακύκλωσης, καθώς τα υλικά έμεναν αδιάθετα. Εχει η ΕΕΑΑ πρόβλημα βιωσιμότητας;
– Η ανακύκλωση στην Ελλάδα είχε σοβαρό οικονομικό πρόβλημα, κυρίως το 2017-2019, που μειώθηκαν πολύ οι τιμές των υλικών αυτών διεθνώς. Για να αντιμετωπιστεί, η ΕΕΑΑ χρηματοδότησε τα κέντρα διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών (ΚΔΑΥ), αφού τα έσοδά τους από την πώληση ανακυκλώσιμων μειώθηκαν ή μηδενίστηκαν. Τώρα οι τιμές έχουν ανέβει και η κατάσταση στην αγορά έχει εξισορροπηθεί. Αρκετά υλικά, μάλιστα, όπως το ΡΕΤ (λ.χ. πλαστικά μπουκάλια νερού), τα μέταλλα και το χαρτόνι, έχουν υψηλές τιμές.
Αυτοί που χρησιμοποιούν υλικά που είναι πιο δύσκολο να ανακυκλωθούν θα πρέπει να πληρώνουν περισσότερο.
– Υπάρχουν όμως και άλλα υλικά που είναι πολύ δύσκολο να ανακυκλωθούν, λ.χ. το πλαστικό των συσκευασιών ζυμαρικών. Δεν θα έπρεπε όσοι χρησιμοποιούν ή εισάγουν τέτοια υλικά να πληρώνουν περισσότερο για τη διαχείρισή τους; Γιατί σήμερα πληρώνουν την ίδια συνδρομή στην ΕΕΑΑ με όλους τους άλλους.
– Η αλήθεια είναι αυτή. Δηλαδή, το υλικό που ανακυκλώνεται δυσκολότερα να είναι ακριβότερο, ώστε σταδιακά η αγορά να στραφεί σε άλλες λύσεις. Αυτό είναι και ένα από τα ζητούμενα της περιόδου που συζητάμε με την πολιτεία και τον ΕΟΑΝ.
– Γνωρίζουμε πόσες από τις συσκευασίες που ρίχνονται στον μπλε κάδο τελικά ανακυκλώνονται;
– Τα υλικά που φεύγουν από τα κέντρα διαλογής ως δευτερογενής πρώτη ύλη καταγράφονται. Σε αυτό είμαστε κατηγορηματικοί, γιατί μόνο τότε κλείνει ο κύκλος της ανακύκλωσης, όταν καταλήξουν τα υλικά στον παραγωγό. Το ποσοστό που χάνεται υπολογίζεται στο 5%-8%.
– Πόσα από αυτά ανακυκλώνονται στην Ελλάδα;
– Θα ήταν καλύτερο όλα τα υλικά να ανακυκλώνονταν εδώ, αλλά δεν είναι τόσο εύκολο. Εξάλλου, το να εξαχθεί ένα ανακυκλώσιμο υλικό δεν είναι αντίθετο στους κανονισμούς της Ε.Ε., ούτε και κακό. Για παράδειγμα, το ΡΕΤ έχει μια διαδικασία «αναγέννησης» η οποία γίνεται και σε μονάδες στη χώρα μας αλλά και στο εξωτερικό, λ.χ. στη Ρουμανία.
– Μια συζήτηση που γίνεται τα τελευταία χρόνια σε επιστημονικό επίπεδο είναι κατά πόσον τελικά έχει νόημα να επενδύονται τόσα χρήματα στην ανακύκλωση πλαστικού, που είναι γενικά δύσκολη και έχει πολλά ζητήματα, αντί να καταβάλλεται προσπάθεια για τον περιορισμό της χρήσης του. Τελικά έχει νόημα;
– Η έννοια του τι ανακυκλώνεται και με τι κόστος και όφελος είναι περίπλοκη και αφορά πολλά υλικά. Είναι γεγονός ότι υπάρχουν είδη πλαστικών που είναι πιο δύσκολο να ανακυκλωθούν, όπως τα πολυστρωματικά, δηλαδή αυτά που έχουν συνδυασμούς υλικών (λ.χ. PVC με PET) και τα εύκαμπτα. Το θέμα όμως είναι να έχουμε καλό διαχωρισμό των ανακυκλώσιμων. Αν το επιτύχουμε, το πλαστικό έχει κατά κανόνα καλές διεθνείς τιμές γιατί υπάρχει ζήτηση για δευτερογενές υλικό. Τα πλαστικά έχουν μπει αρκετά στη ζωή μας και κατά τη γνώμη μου το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι μετά το τέλος της χρήσης τους δεν καταλήγουν στον σωστό κάδο ή καταλήγουν στο περιβάλλον.
– Μιας και αναφερθήκατε στον διαχωρισμό, η πολιτεία επενδύει εκατομμύρια στην κατασκευή μονάδων επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων, από τα οποία προκύπτουν μόλις 10%-15% ανακυκλώσιμα, και αυτά κακής ποιότητας. Είναι αυτή μια ορθή επιλογή; Δεν θα έπρεπε να επενδυθούν αυτοί οι πόροι στην ενίσχυση της χωριστής διαλογής των απορριμμάτων μας;
– Είναι ορθό ότι τα ανακυκλώσιμα που βγαίνουν μέσα από κοινά σκουπίδια είναι κατώτερης ποιότητας σε σχέση με τον μπλε κάδο. Ο,τι καταλήγει στον κοινό κάδο σκουπιδιών έχει στην πράξη χαθεί για την ανακύκλωση, είτε γιατί ο κάτοχος του σκουπιδιού δεν πείστηκε ότι πρέπει να το ανακυκλώσει είτε επειδή τα συστήματα ανακύκλωσης χρειάζονται βελτίωση. Από την άλλη πλευρά, η ανάκτηση κάποιων ανακυκλώσιμων από τις μονάδες αυτές δεν κάνει κακό. Ομως, το ορθό οικονομικά και λειτουργικά θα ήταν να ασχοληθεί η πολιτεία περισσότερο με το πώς να μην καταλήγουν ανακυκλώσιμα στα σκουπίδια. Επίσης πιστεύω ότι θα πρέπει να συζητήσουμε πώς οι μονάδες αυτές θα πρέπει να εξελιχθούν, όχι για την επεξεργασία σύμμεικτων σκουπιδιών, αλλά για να δέχονται οργανικά και, γιατί όχι, υλικά από τα ρεύματα ανακύκλωσης.
Tι αλλάζει για αλουμινένια κουτάκια, πλαστικά και γυάλινα μπουκάλια
– Πότε θα περάσουμε σε τέσσερα ρεύματα ανακύκλωσης; Η υπόθεση αυτή δείχνει να μην προχωράει καθόλου.
– Με βάση τον τελευταίο νόμο για την ανακύκλωση, όλα τα «συστήματα» (σ.σ. ανακύκλωσης) πρέπει να υποβάλλουμε νέα επιχειρησιακά σχέδια μέχρι το τέλος του έτους. Εμείς προτείνουμε αρχικά να γίνουν τρία ρεύματα ανακύκλωσης συσκευασιών: ένα για το γυαλί, ένα για χαρτί/χαρτόνι και ένα για τις ελαφρές συσκευασίες. Τέσσερα ρεύματα θα πρέπει να γίνουν μόνο εκεί όπου έχει νόημα. Oμως για να υλοποιηθεί οποιοσδήποτε εγκεκριμένος σχεδιασμός, πρέπει και η Πολιτεία να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της σε σχέση με τους πόρους της ανακύκλωσης και την πάταξη της εισφοροδιαφυγής. Πάνω από 40% των επιχειρήσεων της χώρας δεν συμμετέχουν σε κανένα σύστημα ανακύκλωσης.
– Από την 1.1.23 θα πρέπει να λειτουργούν στη χώρα μας συστήματα εγγυοδοσίας για τα αλουμινένια κουτάκια, τα πλαστικά και τα γυάλινα μπουκάλια νερού ή ποτών (δηλαδή ο πολίτης θα τα επιστρέφει και θα παίρνει πίσω ένα μικρό αντίτιμο). Πώς αλλάζει η υποχρέωση αυτή τα δεδομένα;
– Το τοπίο αλλάζει άρδην, καθώς η διαχείριση των συσκευασιών αυτών θα φύγει από την ΕΕΑΑ, δηλαδή τον μπλε κάδο και τον μπλε κώδωνα. Aρα, από 1.1.23 δεν τα συνυπολογίζουμε. Φυσικά, ο μπλε κάδος θα συνεχίσει να δέχεται άλλες συσκευασίες από γυαλί, πλαστικό και αλουμίνιο, λ.χ. βαζάκια.
– Θα απειληθεί η βιωσιμότητά σας; Γιατί τα υλικά αυτά είναι ευπώλητα, σε καλές τιμές.
– Σίγουρα θα αλλάξει τα οικονομικά δεδομένα. Oμως ανεξάρτητα από την παρέμβαση της Πολιτείας, η ανακύκλωση των εναπομεινασών συσκευασιών θα πρέπει να χρηματοδοτηθεί.
– Θα είναι εύκολη η «εισαγωγή» στη χώρα μας του συστήματος εγγυοδοσίας; Ο κόσμος ίσως το θυμάται από την εποχή που επέστρεφε στο μαγαζί τα γυάλινα μπουκάλια της μπίρας ή των αναψυκτικών, όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει.
– Υπάρχουν πολλά ανοιχτά ζητήματα. Κατ’ αρχάς, η κατανάλωση των προϊόντων αυτών στη χώρα μας είναι πολύ κατακερματισμένη. Υπάρχουν πολλά σημεία όπου πωλούνται, από το περίπτερο έως το ξενοδοχείο, ενώ πολλά καταναλώνονται «on the go», π.χ. σε ένα beach bar. Επίσης, γεωγραφικά υπάρχουν δυσκολίες, λ.χ. η νησιωτικότητα. Επομένως, υπάρχει θέμα logistics, πρέπει να δημιουργηθεί μια αντίστροφη εφοδιαστική αλυσίδα, καθώς δεν μπορείς να έχεις παντού μηχανήματα επιστροφής. Επίσης, ένα άλλο ζήτημα είναι ότι τα συστήματα εγγυοδοσίας θα διαχειρίζονται απευθείας τα χρήματα του καταναλωτή (σ.σ. το αντίτιμο). Αυτό θέλει προσεκτικό σχεδιασμό και διαφανή διαχείριση των οικονομικών.
– Ο ρόλος του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (του φορέα του υπουργείου Περιβάλλοντος που διαχειρίζεται την ανακύκλωση στη χώρα μας) παραμένει ασθενής. Το τελευταίο διάστημα μάλιστα έχει λάβει και αποφάσεις που δέχθηκαν κριτική. Τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει;
– Είναι αποτελεσματικός ο ΕΟΑΝ; Oχι όσο θα θέλαμε. Ακούμε συχνά ότι δεν έχει αρκετό προσωπικό. Αυτό όμως είναι ένα μέρος του προβλήματος και όχι το πρόβλημα. Για να παίξει ο ΕΟΑΝ τον ρόλο του χρειάζεται μια καθαρή πολιτική βούληση, εφόσον το διοικητικό του συμβούλιο διορίζεται από το υπουργείο Περιβάλλοντος. Μια εντολή για το πώς να προχωράει με χρονοδιαγράμματα και απολογισμό δράσης.
– Iσως αποφάσεις που να βασίζονται λιγότερο σε πολιτικά και περισσότερο σε επιστημονικά κριτήρια;
– Οι αποφάσεις πρέπει να είναι έγκαιρες. Επιπλέον, ο ΕΟΑΝ πρέπει να ελέγχει τις ανισορροπίες και τις δυσκολίες στην αγορά. Aρα πρέπει να ενισχυθεί ο ελεγκτικός ρόλος του. Δεν μπορούμε να δίνουμε αγώνα αν ο διαιτητής δεν μπορεί να ασκεί τον ρόλο του.
Τι είναι η ΕΕΑΑ
Η Ελληνική Εταιρεία Αξιο-ποίησης Ανακύκλωσης είναι μια μη κερδοσκοπική εταιρεία που ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 2001. Μέλη της είναι επιχειρήσεις που κατασκευάζουν ή εμπορεύονται συσκευασίες, οι οποίες καταβάλλουν συνδρομή στην ΕΕΑΑ για την ανακύκλωσή τους, με βάση την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Η ΕΕΑΑ χρησιμοποιεί τους πόρους αυτούς για να οργανώσει το σύστημα ανακύκλωσής τους, από τους μπλε κάδους και κώδωνες έως τη διαλογή και την πώληση των υλικών ως δευτερογενή πρώτη ύλη. Το πλαίσιο για την ανακύκλωση συσκευασιών δημιουργήθηκε τον Αύγουστο του 2011 με τον νόμο 2939 «Συσκευασίες και εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων», που έκτοτε τροποποιήθηκε δεκάδες φορές, η τελευταία με τον νόμο 4819/2021.
