Νέος «τιμοκατάλογος» για τα απορρίμματα

Οικονομικό κίνητρο για να αυξήσουν την ανακύκλωση και την κομποστοποίηση θα έχουν από το 2020 οι δήμοι. Με βάση τον νέο κανονισμό τιμολόγησης οι δήμοι που σημειώνουν πρόοδο θα επιβραβεύονται με μείωση από 5% έως 25% της εισφοράς τους στον τοπικό φορέα διαχείρισης απορριμμάτων, ενώ εκείνοι που παραμένουν αδρανείς θα επιβαρύνονται έως και 15%. Η νέα τιμολογιακή πολιτική θα συμπληρωθεί από την υποκατάσταση του -ανεφάρμοστου έως σήμερα- «τέλους ταφής» για τους δήμους με ένα νέο, φθηνότερο τέλος.

Στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης (1277Β) δημοσιεύτηκε η κοινή απόφαση των υπουργείων Εσωτερικών και Περιβάλλοντος ο νέος κανονισμός, που αφορά στον τρόπο που οι ΦΟΔΣΑ (οι συλλογικοί φορείς των δήμων για τα απορρίμματα) θα «χρεώνουν» τους δήμους ανάλογα με τις αποδόσεις τους. Όπως προβλέπει λοιπόν, οι ΦΟΔΣΑ θα υπολογίζουν ετησίως το κόστος της λειτουργίας τους και των υπηρεσιών που παρέχουν (λ.χ. τη λειτουργία ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ, μονάδας επεξεργασίας κλπ), καταλήγοντας στο κόστος ανά τόνο απορριμμάτων για τους δήμους (ανάλογα με τον πληθυσμό τους και τις ποσότητες που παράγουν (λ.χ. σήμερα στην Αττική είναι 45 ευρώ/τόνο, στην Κεντρική Μακεδονία 35 ευρώ/τόνο).

Το ποσό της εισφοράς θα μειώνεται από 5% έως 25%, ανάλογα με τις μεθόδους που θα χρησιμοποιούν οι δήμοι και τις ποσότητες που εκτρέπουν από την ταφή (λ.χ. κομποστοποίηση). Καθώς μειώνεται η εισφορά ενός από τους δήμους μιας περιοχής, αυξάνεται η εισφορά των άλλων (με ανώτατο όριο το 15%), προκειμένου αυτό να λειτουργήσει ως... παραδειγματισμός.

Ας δούμε σε ένα παράδειγμα πώς μπορεί αυτό να λειτουργήσει:

Ας υποθέσουμε ότι έχουμε έναν τοπικό φορέα (ΦΟΔΣΑ) με 10 δήμους ως μέλη. Καθένας από αυτούς τους δήμους έχει πληθυσμό 50.000 κατοίκων και παράγει περίπου 20.000 τόνους σκουπιδιών το χρόνο, ανακυκλώνοντας 1.000 τόνους (5%) και θάβοντας 19.000 τόνους. Ο ΦΟΔΣΑ σήμερα χρεώνει τους δήμους /μέλη του με 40 ευρώ/τόνο για την ταφή των απορριμμάτων σε ΧΥΤΑ και επομένως κάθε δήμος πληρώνει για διαχείριση απορριμμάτων 760.000 ευρώ/χρόνο.

-Αν οι τρεις από τους δέκα δήμους αυξήσουν την ανακύκλωση στο 10% και εκτρέψουν ακόμα 10% με χωριστή συλλογή βιοαποβλήτων, τότε  αυτοί οι 3 δήμοι θα καταβάλλουν έκαστος 70.000  ευρώ  λιγότερα το χρόνο ως εισφορά στον ΦΟΔΣΑ και οι  υπόλοιποι 7 δήμοι  30.000  ευρώ περισσότερα έκαστος.

-Αν οι τρεις από τους δέκα δήμους αυξήσουν την ανακύκλωση στο 20% και εκτρέψουν ακόμα 20% με χωριστή συλλογή βιοαποβλήτων, τότε  οι 3 δήμοι θα πληρώσουν 230.000 ευρώ λιγότερα ετησίως  (μείωση 30%), ενώ οι υπόλοιποι 7 δήμοι πληρώσουν 98.000  ευρώ περισσότερο έκαστος ( αύξηση  13%)

Η ρύθμιση θα συμπληρωθεί με την κατάργηση του «τέλους ταφής» και την υποκατάσταση από ένα άλλο, φθηνότερο τέλος με πιο χαριτωμένο όνομα (τέλος κυκλικής οικονομίας). Το πρώτο είχε θεσπιστεί πριν από επτά χρόνια αλλά δεν εφαρμόστηκε ποτέ, καθώς η εφαρμογή του έπαιρνε διαδοχικές αναβολές. Αφορούσε επιπλέον χρέωση από 35 ευρώ έως 60 ευρώ για κάθε τόνο απορριμμάτων που θα θαβόταν σε ΧΥΤΑ. Το δεύτερο θα ξεκινά από τα 10 ευρώ/τόνο και θα προσαυξάνεται κατά 5 ευρώ ετησίως μέχρι τα 35 ευρώ. Το «τέλος κυκλικής οικονομίας» θα διατίθεται μέσω των ΦΟΔΣΑ σε σύγχρονα έργα διαχείρισης απορριμμάτων. Πάντως να σημειωθεί ότι στο πρόσφατο συνέδριο κυκλικής οικονομίας που έγινε στην Αθήνα, το υπουργείο Περιβάλλοντος δέχθηκε κριτική από αρκετούς φορείς που υποστήριξαν ότι το «τέλος κυκλικής οικονομίας» είναι χαμηλό και δεν καθιστά ασύμφορη για τους δήμους την ταφή απορριμμάτων. Από την πλευρά του το υπουργείο υποστηρίζει ότι το χαμηλό τέλος θα δώσει μια «περίοδο προσαρμογής» στους δήμους που δεν διαθέτουν σήμερα καμία εναλλακτική μέθοδο διαχείρισης απορριμμάτων πλην της ταφής.

Η «βόμβα» της Φυλής στον... επόμενο

Σε μήνες μετριέται πλέον ο χρόνος ζωής του ΧΥΤΑ Φυλής. Οποιος περιφερειάρχης «προκύψει» από τις προσεχείς εκλογές θα πρέπει μέσα σε ελάχιστο χρόνο να βρει πώς θα διαχειριστεί περίπου 3.900 τόνους που θάβονται καθημερινά στη Φυλή, με μόνη εναλλακτική τον ΧΥΤΥ Γραμματικού, που όμως με τις σημερινές ποσότητες δεν επαρκεί  ούτε για ένα έτος. Η υπόθεση οδηγείται με μαθηματική ακρίβεια σε αδιέξοδο και σε νέα επέκταση του ΧΥΤΑ Φυλής, με κατεπείγουσες διαδικασίες υπό το καθεστώς έκτακτης ανάγκης.

Τα τελευταία στοιχεία του Ενιαίου Διαβαθμιδικού Συνδέσμου Νομού Αττικής (ΕΔΣΝΑ) για τις ποσότητες των απορριμμάτων που κατέληξαν το 2018 στις εγκαταστάσεις της Φυλής είναι αποκαρδιωτικά: σε ταφή οδηγήθηκαν 1.420.353 τόνοι απορριμμάτων, ενώ ακόμα 310.000 κατέληξαν στο Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης-ΕΜΑ (και από εκεί έγιναν χαμηλής ποιότητας εδαφοβελτιωτικό ή RDF και οδηγήθηκαν για καύση στη Μαγνησία). Οι ποσότητες αυτές είναι μειωμένες κατά 1,7% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά.

Ενδιαφέροντα είναι και τα στοιχεία του ΕΔΣΝΑ ανά δήμο. Ο μεγαλύτερος «παραγωγός» απορριμμάτων στην Αττική είναι βέβαια ο Δήμος Αθηναίων, που το 2018 έστειλε στη Φυλή 306.933 τόνους σκουπιδιών και ακολουθούν ο Πειραιάς με 72.230 τόνους, το Περιστέρι με 61.240 τόνους και η Κηφισιά με 53.053 τόνους.

Μεγάλες προσπάθειες έχουν καταβληθεί σε ορισμένους δήμους για χωριστή συλλογή (και αποστολή στο ΕΜΑ) των «πράσινων», δηλαδή των υλικών από τα κλαδέματα των δημόσιων χώρων (δυστυχώς δεν επιβάλλεται ακόμα η αποστολή σε συγκεκριμένες εγκαταστάσεις των κλαδεμάτων από ιδιωτικές ιδιοκτησίες). Η πρακτική αυτή έχει μεγάλη σημασία για τους δήμους, καθώς μειώνει τις ποσότητες των σκουπιδιών που θάβονται, αλλά και το κόστος της ταφής για κάθε δήμο. Την πρωτοκαθεδρία για το 2018 έχει ο Δήμος Διονύσου με 4.700 τόνους κλαδεμάτων και ακολουθούν οι Δήμοι Γλυφάδας (με 3.700 τόνους), Κηφισιάς (2.800 τόνους), Χαλανδρίου (2.300 τόνους), Φιλοθέης-Ψυχικού και Παλλήνης (περίπου 2.000 τόνους). 

Στα στοιχεία του 2018 φαίνεται και η ελάχιστη προσπάθεια που έχει καταβληθεί  από τους 66 δήμους της Αττικής για τη χωριστή συλλογή των βιοαποβλήτων (καφέ κάδος). Ουσιαστικά μόνο οι Δήμοι Βριλησσίων (646 τόνοι) και Περιστερίου (265 τόνοι) ασχολήθηκαν κάπως, πολύ μικρές ποσότητες συνέλεξαν οι Δήμοι Παπάγου-Χολαργού, Κηφισιάς, Αγίας Παρασκευής, Ελευσίνας, Βάρης- Βούλας- Βουλιαγμένης και Καλλιθέας ενώ οι υπόλοιποι... τίποτα. Συνολικά, μόλις 1.014 τόνοι, σε σύνολο 1.732.753 τόνων.

Τι προκύπτει, λοιπόν, από τα συνολικά στοιχεία του ΕΔΣΝΑ για το 2018; Περισσότερο από 80% των απορριμμάτων που παράγονται στην Αττική θάβονται στον ΧΥΤΑ. Αντίστοιχα, σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Εταιρείας Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ) στους μπλε κάδους κατέληξαν πέρυσι περίπου 160.000 τόνοι, εκ των οποίων ανακυκλώθηκαν περίπου οι μισοί. Κατά συνέπεια το κύριο ρεύμα της ανακύκλωσης ακόμα και στο καλύτερο σενάριο δεν ξεπέρασε το 5%.

Η δυσοίωνη αυτή εικόνα είναι δεδομένο ότι θα απασχολήσει άμεσα όποιον(-α) εκλεγεί στη θέση του περιφερειάρχη Αττικής. Τα περιθώρια ελιγμών όμως είναι λιγοστά, καθώς ο ΧΥΤΑ Φυλής εκτιμάται ότι δεν έχει περισσότερο από 8-10 μήνες λειτουργίας. Μόνη υπαρκτή «εναλλακτική» είναι ο ΧΥΤΥ Γραμματικού με... πολλούς «αστερίσκους»: κατ’ αρχάς, δεν είναι ΧΥΤΑ αλλά ΧΥΤΥ, επομένως θα είναι παράνομη η χύδην ταφή των απορριμμάτων, όπως γίνεται στη Φυλή.

Κατά δεύτερον, η μεταφορά απορριμμάτων στο Γραμματικό δεν θα είναι εύκολη υπόθεση, καθώς σημαντική μερίδα της τοπικής κοινωνίας εμποδίζει τη χρήση του ΧΥΤΥ ακόμα και για το ελάχιστο υπόλειμμα επεξεργασίας των απορριμμάτων της Ανατολικής Αττικής (έως 23.000 τόνους ετησίως είχε εξαγγείλει η Περιφέρεια Αττικής), πόσο μάλλον για τη μετατροπή της εγκατάστασης σε νέα Φυλή. Αλλά ακόμα κι αν επιβληθεί η χρησιμοποίησή του μέσα σε κάποιο καθεστώς έκτακτης ανάγκης της πρωτεύουσας, η χωρητικότητα του ΧΥΤΥ Γραμματικού είναι μόλις 2 εκατ. κυβικά μέτρα, επομένως μπορεί να χωρέσει μέχρι 1,2-1,3 εκατομμύρια τόνους απορριμμάτων (όταν στη Φυλή θάβονται 1,4 εκατ. τόνοι ετησίως), δηλαδή θα εξαντληθεί σε λιγότερο από ένα χρόνο.

Επομένως, η μόνη ρεαλιστική λύση είναι ακόμα μια επέκταση του ΧΥΤΑ Φυλής, μια επιλογή που εκτός από τις τεχνικές δυσκολίες που έχει (καθώς ο διαθέσιμος χώρος γύρω από τον ΧΥΤΑ είναι ελάχιστος), θα διαιωνίσει τη «χρήση» της Δυτικής Αττικής ως πίσω αυλή του Λεκανοπεδίου.

Γιατί βρεθήκαμε σε οριακό σημείο; Παρότι η Περιφέρεια Αττικής ενέκρινε έναν νέο σύγχρονο περιφερειακό σχεδιασμό (ΠΕΣΔΑ) με βάση τις ευρωπαϊκές αρχές στη διαχείριση των απορριμμάτων, απέφυγε στη συνέχεια να λάβει οποιαδήποτε δύσκολη (πολιτικά) απόφαση για τις υποδομές που η εφαρμογή του προϋποθέτει.

Χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα μια ατέρμονη διαβούλευση, η Περιφέρεια δεν έχει ακόμα προκηρύξει ούτε έναν διαγωνισμό για μονάδες διαλογής ή κομποστοποίησης, ενώ απέφυγε να προχωρήσει σε χωροθετήσεις νέων ΧΥΤΥ φοβούμενη τις τοπικές αντιδράσεις. Αντίστοιχα, οι δήμοι έκαναν ελάχιστα επί της ουσίας για να εφαρμόσουν τα τοπικά τους σχέδια.

Εμπόδια παντού

Αντίστοιχα, η Νέα Δημοκρατία πρόσφατα τάχθηκε υπέρ της κατασκευής εργοστασίου καύσης απορριμμάτων στην Αττική. Η επιλογή αυτή έχει με τη σειρά της σοβαρά ζητήματα: επί της αρχής, η «ενεργειακή αξιοποίηση» τοποθετείται πλέον από την Ευρωπαϊκή Ενωση (στην ιεράρχηση των μεθόδων διαχείρισης) σχεδόν στο ίδιο επίπεδο με την ταφή. Επιπλέον, ο χώρος που είχε αδειοδοτηθεί για τη δημιουργία των μονάδων δεν υπάρχει πια, αφού χρησιμοποιήθηκε για την επέκταση του ΧΥΤΑ. Επομένως, ακόμα κι αν η λύση του εργοστασίου καύσης προωθείτο, θα χρειάζονταν αρκετά χρόνια για τη μελέτη και κατασκευή του εργοστασίου και άγνωστος χρόνος για τη χωροθέτησή του.